كێشه‌كانی ئابوری ده‌ستووری عێراق (نه‌وت و گازی سروشتی)













عبدالسلام عبد المجيد شاكر-ماموستا لة بةشي جوطرافيا-كوَليَذي ئةدةبيات-زانكوَي سةلاحةددين-

وةزارةتي خويَندني بالا و تويَذينةوةي زانستي.

ثسثوري تايبةت-جوطرافياي ئابووري و ثيشةسازي- نامةي ماستةر-نةوتي عيراق

ضالاكوان لة بواري سياسةتي نيودةولةتي بة طشتي-روَذهةلاتي ناوةراست بة تايبةت
















كيَشةكاني ئابووري دةستووري عيَراق(نةوت و طازي سروشتي)

ئاسان نية ئاراستةي داهاتووي لايةني ئابووري دةستووري عيَراق بة شيَوةيةكي

روون دياري بكريَت ضونكة دةستوور نويَ عيراق بةشيَوةيةكي كورت باسي

ماددةكان كردووة بة تايبةتي ئةم ماددانةي كة ثةيوةندي بة لايةني

ئابووري ولاتةوة هةية بة تايبةتيش نةوت و طاز . بوَيةش دةستووري

عيَراق بة شيَوةيةك نوسراوة كة دياردةكان و ئاراستةي ئابووري روون

نية  ليَرةدا ئاماذة بةم ماددة و برطانة دةكةين كة ثةيوةنديدارة بة

لايةني ئابووري و بة تايبةت نةوت و طازي سروشتي كة بة شيَوةيةكي

سادةيي باسي ليَكراوة بة بيَ ئةوةي سرووشتي ئاراستةي ئابووري و بيرو

و بةرنامةي ئابووري دياري بكريَت كة عيَراق لة داهاتوودا ثةيرةوي دةكات .
ماددةي 110 ي دةستووري عيَراق كة هةشت برطةية لة سةرةتاي باس لةوة

دةكات كة ئةم دةسةلاتانة راستةوخوَ لة دةسةلاتي  ناوةندة جيَطاي

سرنج راكيَشة باس لة نةوت و طاز ناكات .
ماددةي 111 ي دةستووري عيَراق بة رووَن و ئاشكرا ئاماذة دةكات كةوا 

نةوت و طاز لة طشت هةريَم و ثاريَزطاكان مولكي هةموو طةلي عيَراقة.

ئةم ماددة دةستورية تةنها باس لة نةوت وطاز دةكات بةلام باسي 

دةرامةتة سروشتيةكاني تر ناكات كة عيَراق دةولةمةندا و دةرامةتي

سروشتي طرنطن وةكو يورانيوم و ئاسن و ئةلومنيوم و هتد و بة ض

ماددة و بة ض شيَوازيَك مامةلة لةطةل ئةم دةرامةتة سروشتيانة دةكريَت.
 بةلام ماددةي 112 ي برطةي يةكةمي دةستوري عيَراق دةليَت

حكومةتي ناوةند هةلدةستيَت بة سةرثةرشتي كردني نةوت و طازي

دةرهيَنراو لة كيَلطةكاني ئيستا لةطةل حكومةتةكاني هةريَمةكان

و ثاريَزطاكاني بةرهةمهيَنةر ، رستةي لةطةل حكومةتةكاني

هةريَمةكان و ثاريَزطاكاني بةرهةمهيَنةر بة ماني بة هةماهةنطي

واتة بة تنسيق دةكريَت بةلام لة برطةي دووةمي ئةم ماددةية دةليَت

حكومةتي ناوةند و حكومةتةكاني هةريَمةكان و ثاريَزطاكاني

بةرهةمهيَنةر ، هةلدةستن بة داناني سياسةتيَكي ستراتيجي ثيَويست

بة مةبةستي طةشةسةندني ساماني نةوت و طاز كة بةرزترين سوود

بوَ طةلي عيَراق دابين بكات بة ريطاي بةكارهيَناني باشترين 

تةكنولوَذياي سةردةمي بنةماكاني بازار و ثشتطيري كردني وةبةرهيَنان .

هةر وةكو روَونة لةم ماددةيةدا ئاماذة بة دةسةلات و بةرثرسايةتي 

دياري نةكراوة لة نيَوان حكومةتي ناوةند و حكومةتةكاني هةريَمةكان

ئةمةش وا دةكا كة لة داهاتوودا كيَشة لة نيوانياندا درووست ببيَت

هةر وةكو لة كاتي ئيَستادا هةية .

ليَرةدا ئةم ثرسيارة لة ئاراداية طةر بيَتو كيَشة بكةويَتة نيَوانيان برياري

سةرثةرشتي كردن لة دةسةلاتي كام لايةن دةبيَت ؟ بةلام برطةي دووةمي 

ئةم ماددةية تيَكةلي لة رستةي دووةمدا هةية كة دةليَت بة ريَطاي 

بةكارهيَناني باشترين تةكنولوَذياي سةردةمي بنةماكاني بازار و

ثشتطيري كردني وةبةرهيَنان ئةم رستةية روون و ئاشكرا نية ئاية

مةبةست لة بةكارهيَناني باشترين تةكنولوَذياي سةردةمي بنةماكاني

بازار ضية ، ئاية بازار تةكنولوَذياي هةية يانيش ليَرةدا مةبةست ثشت

بةستن بة كةرةستةكاني بازار لة بةرهةمهيَنانة ئةمة لة رووانطةيةكةوة ،

لة رووانطةكي ترةوة ثشتطيري كردني وةبةرهيَنان رستةيةكي تاريكة ئةم

ماددةية باسي ض جوَريَك لة وةبةرهيَنان دةكات ،

هةر وةكو روونة برطةي دووةمي ئةم ماددةية وةبةرهيَنان لة كةرتي نةوتي

عيَراقدا دةدريَتة وةبةرهيَناني بياني هةر وةكو بينيمان ، لة رووانطةي

ثراكتيكةوة وةزارةتي نةوتي عيَراق بةلطةي كار كردن لة بواري نةوت داوةتة

كوَمثانياكاني بياني . هةستاني حكومةتي ناوةند بة ثيَداني ريثيَدان بة

كومثانية بيانيةكان و فةراموَشكردني كومثانية ناوخوَييةكان طةورةترين

هةلةية كة لة داهاتوودا حكومةتي ناوةند باجي ئةم هةلةية دةكيَشيَت .

ليَرةدا دةبيَ مةرجيَك دابنريَت كةوا كومثانيا بيانيةكان بة هةماهةنطي

كومثانية نيشتمانيةكان لة بواري نةوتدا ضالاكيةكانيان ئةنجام بدةن .

ماددةي 115 ي دةستووري عيَراق ئاما1ة دةكات كة ئةو دةسةلاتانةي لة

دةسةلاتي سةرةكي ناوةند نةبيَت ثيَشةكي بوَ دةسةلاتي هةريَمةكان

دةطةريَتةوة ليَرةدا ئةو طريَبةستانةي كة هةريَم ئةنجامي داوة بة

طويَرةي دةستووري عيَراق مافي ئةنجامداني لة دةسةلاتي هةريَمة .

ماددةي 121 ي برطةي دووةمي دةستووري عيَراق ئاماذة بةوة دةكات 

كةوا هةريم مافي دةسةلاتي هةية لة هةمواركردني جيَبةجي كردني ياساي

ناوةند لة حالةتيَكدا طةر بيَتو ياساكاني هةريَم لةطةل ياساكاني ناوةند

نةطونجاو و ركةبةرييان تيادا هةبيَ لة مةرجيَك ئةم ياسانة لة دةسةلاتي

راستةخوَي ناوةند نةبيَ .

ليرةدا زوَر بة رووني ئاماذة دةكات كةوا هةريَمةكان مافي جيَبةجيكردني ئةو

ياسانة هةية كة دةريدةكةن و هةريَم لة سالي2007 بة ياساي نةوت و 

طاز كة لة ثةرلةماني كوردستان رةزامةندي لةسةر دراووة ئةم طريَبةستة

نةوتييانة ئةنجام داوة 

ماددةي 25 ي دةستووري عيَراق دةليَت دةولةت هةلدةستيَت بة ضارةسةركردني

ئابووري عيَراق لةسةر بنةماكاني ئابووري سةردةم ، بةبيَ ئةوةي ئةم ماددةية

ئاماذة بكات بة جوَري ئةم ضارةسةرة ، و بنةماكاني سياسةتي ئابووري سةردةم

دياري نةكراوة بة شيَوازيَكي تر ئةم برطةية روون نية و وا ديارة ئةو كةسانةي

كة ئةم دةستوورةيان ئامادة كردووة شةرميان كردووة كة ليَوانيَك بدات لةسةر

جوَري ئاراستةكاني داهاتووي ئابووري عيَراق و باس لة فةلسةفةي داهاتووي

سياسةتي ئابووري ولات بدات كة لة داهاتتودا ثةيرةوي دةكات .